Queerbaiting 101 การตลาดเหยื่อล่อ เหยื่ออันโอชะของผู้ผลิตสื่อ

เมื่อพูดถึงภาพตัวแทน (Representation) ของชุมชน LGBTQIAN+ ผ่านสื่อ โดยเฉพาะในสื่อบันเทิงอย่างภาพยนตร์ ซีรีส์ มิวสิควิดีโอ หนังสือ แม้กระทั่งการนำเสนอในรูปแบบของคู่จิ้น แน่นอนว่ามีให้พบเห็นเป็นจำนวนมากในปัจจุบัน ในจำนวนนี้มีสื่อไม่น้อยที่พยายามจะเควียร์เบต (Queerbaiting) ฉกฉวยอัตลักษณ์ของผู้คนไปใช้ ซ้ำร้ายยังมีส่วนสร้างภาพเหมารวมในเชิงลบแก่ชุมชน วันนี้พวกเราอยากที่จะพาทุกคนไปทำความรู้จักกับเควียร์เบตและเรื่องราวที่อยู่ในจำพวกเดียวกันให้ได้รู้จักกันเพิ่มขึ้น

Queerbaiting คืออะไร?

Queerbaiting คือ คำที่ใช้อธิบายกลยุทธ์ทางการตลาดที่หลอกลวง
โดยใช้การรับรู้ หรือการสร้างภาพจำของความเป็นเควียร์มาเป็นเครื่องมือ 

คำว่า Queerbaiting มีการนำมาใช้มาตั้งแต่ช่วงทศวรรษที่ 1950 และมีการนำมาใช้อย่างแพร่หลายขึ้นในพื้นที่ออนไลน์อย่างบนเว็บไซต์ Tumblr ซึ่งมีผู้ใช้งานแสดงออกถึงความโกรธเกี่ยวกับการปฏิบัติต่อเควียร์ผ่านสื่อ ตั้งแต่นั้นมา คำดังกล่าวก็ได้มีการขยายขอบเขตให้ครอบคลุมถึงธุรกิจหรือคนดังที่ใช้ภาพของเควียร์เพื่อดึงดูดกลุ่ม LGBTQIAN+ เพื่อประโยชน์ในการประชาสัมพันธ์ การสร้างการรับรู้ หรือสร้างผลกำไรให้กับตนเอง 

ซึ่งสิ่งที่ไม่ควรมองข้ามเลยก็คือการกระทำเควียร์เบตโดยเจตนานั้น เป็นสิ่งที่อันตรายอย่างมาก โดยมักจะสื่อให้เห็นชัดเจนที่สุดผ่านสื่อโทรทัศน์ ที่นักเขียนและผู้สร้างจะสร้างตัวละครที่มีความเควียร์ หลังจากนั้นก็จะปฏิเสธอย่างหนักแน่นว่าพวกเขา “ไม่ใช่เควียร์” เพียงเพราะว่าต้องการรักษาฐานผู้ชมหรือแฟนคลับที่เป็นกลุ่มคนที่เกลียดกลัวผู้มีความหลากหลายทาเพศ (Homophobic)

หลายคนอาจจะคิดว่า Queerbaiting กับ Queercoding คืออย่างเดียวกัน แต่ไม่ใช่เลย ที่จริงแล้ว Queercoding คือนัยยะแฝงที่เพียงพอให้ผู้ชมตีความว่าตัวละครนั้นเป็นเควียร์ ซึ่งไม่จำเป็นต้องหลอกลวง นั่นเป็นเหตุผลที่ทำให้ Queercoding แตกต่างกับ Queerbaiting อย่างสิ้นเชิง

เพราะการเควียร์เบตเป็นกลยุทธ์ทางการตลาดของสื่อในปัจจุบันที่มีการนำเอาอัตลักษณ์เควียร์ เข้ามาใส่ เพื่อเชื้อเชิญให้ผู้ชมตัดสินใจที่จะเข้าไปดู โดยการล่อลวงที่ว่านั้นอาจจะเป็นการบอกใบ้ถึงความสัมพันธ์แบบโรแมนติกระหว่างตัวละครเพศเดียวกัน แต่ไม่ได้บอกอย่างชัดเจนว่าตัวละครนั้นๆ เป็นผู้ที่มีความหลากหลายทางเพศ รวมไปถึงการขาดความตระหนักรู้ และไม่ได้มีการการสนับสนุนถึงสิทธิของกลุ่มคนที่มีความหลากหลายทางเพศ หรือช่วยขับเคลื่อนหรือเป็นกระบอกเสียงให้กับชาว LGBTQIAN+ อย่างเป็นรูปธรรม

ทำไมเควียร์เบตถึงเป็นประเด็น?

อันที่จริงแล้ว ประเด็นเควียร์เบตล้วนแล้วแต่วนเวียนอยู่ในคอมมูนิตี้นี้มาอย่างยาวนาน และไม่ได้ส่งผลดีต่อสมาชิกชุมชนเลยแม้แต่น้อย เพราะนอกจากจะเป็นการหยิบเอาอัตลักษณ์คนที่มีความหลากหลายทางเพศไปใช้ ยังทำให้กลายเป็นเรื่องที่น่าอาย เพราะต้องแอบซ่อนอยู่ตลอดเวลา ไม่สามารถเปิดเผยได้ หรือใช้เป็นแค่เครื่องมือเท่านั้น ทั้งๆ ที่ในปัจจุบันนี้ กลุ่มคนที่มีความหลากหลายทางเพศยังไม่ได้รับสิทธิที่เท่าเทียมกับ cis people เลย ไม่ว่าจะเป็นสิทธิที่จะเปลี่ยนคำนำหน้าชื่อ สิทธิในการแต่งงานกับเพศเดียวกัน หรือแม้กระทั่งการรับบุตรบุญธรรมร่วมกัน เหมือนที่เราเคยได้พูดกันไปในครั้งที่แล้วเกี่ยวกับปัญหา Love is Love is not enough นั่นเอง

เราอาจจะบอกได้ว่า Queerbaiting เป็นการสร้างภาพลวงตาให้กับคนนอกได้เห็นและรับรู้ว่า อ๋อ คนที่เป็นเกย์ก็มักจะเป็นแบบนี้ คนที่เป็นเลสเบี้ยนก็คือแบบนี้ รวมไปถึงการสร้างแฟนตาซีให้กับผู้ชม แถมยังมีเรื่องเกี่ยวกับการวางกรอบเจนเดอร์ไบนารี่ให้กับตัวละครนั้นๆ ทั้งที่จริงแล้ว นั่นอาจจะไม่ใช่สิ่งที่พวกเขาเป็นด้วยซ้ำ

นอกจากนี้แล้ว เควียร์เบตยังสร้างกระแสและพื้นที่สื่อให้ไปสนใจในสิ่งที่ปรุงแต่งขึ้นมากกว่าชาว LGBTQIAN+ ที่มีเลือดเนื้อจริงๆ ไม่ว่าจะเป็นการสร้างกระแสพื้นที่บนเวทีรับรางวัล ที่มีผู้หญิงสองคนจูบกัน เพื่อสร้างความฮือฮาให้กับสื่อ หรือการนำคู่จิ้นมาเป็นจุดขายให้กับซีรีส์ ภาพยนตร์ ทั้งๆที่ทั้งสองบุคคล ไม่ใช่คนในคอมมูนิตี้ LGBTQIAN+ แต่เป็นแค่เพียงการสร้างกระแสให้กับแฟนๆ ได้ติดตามตัวบุคคล รวมถึงผลงานที่จะมีการนำเสนอออกมา

ยิ่งไปกว่านั้น ในยุคปัจจุบันที่ใครๆ ก็สามารถสร้างคอนเทนต์ได้ อาจจะทำให้หลายๆ คนไม่ได้ตระหนักถึงอันตรายของ Queerbaiting ที่อาจจะเกิดขึ้น เพราะปัญหานี้อยู่ในสื่อกระแสหลักมากขึ้น อย่างการที่เราเห็นตัวละครเพศเดียวกันแกล้งจูบเพื่อสร้างความบันเทิงให้กับคนอื่นๆ ในโชว์เรื่องนั้น ก็อาจจะทำให้ cis people หลายๆ คนคิดว่าตนเองก็สามารถทำได้เช่นกัน อย่างบนแพลตฟอร์ม TikTok ที่มีครีเอเตอร์แกล้งทำคลิป come out ในวัน April Fool โดยทำเป็นเรื่องตลก หรือแกล้งจูบเพื่อนเพศเดียวกัน เป็นต้น เหล่านั่นก็ถือว่าเป็นการกระทำเควียร์เบตเช่นกัน โดยที่พวกเขาอาจจะไม่ทันได้คิด แต่นั่นก็คือปัญหาที่เกิดขึ้นจริงและเป็นมาอย่างต่อเนื่อง

นอกจากนี้แล้วยังหมายรวมถึงกลุ่มคู่จิ้นต่างๆ ที่เป็นการสร้างแฟนตาซีบางอย่างให้แก่ตัวบุคคลจริงๆ ซึ่งนั่นเป็นหนึ่งในปัญหาที่มีให้เห็นบ่อยครั้ง ไม่ว่าจะเป็นการกระทำเพื่อเรียกกระแสนิยม เรตติ้ง หรือสร้างเอนเกจเมนต์ให้กับตนเอง เรียกได้ว่าเป็นการเกาะกระแสเพื่อหากินบนอัตลักษณ์ของคนอื่น โดยไม่ได้ช่วยสร้างการตระหนักรู้ต่อคอมมูนิตี้ LGBTQIAN+ ที่หยิบยืมตัวตนมาใช้เพื่อทำมาหากินเลยแม้แต่น้อย อีกทั้งยังส่งผลให้คนนอกมองเข้ามาแล้วรู้สึกไม่ดี ไปจนถึงทำให้คนในคอมมูนิตี้เองรู้สึกไม่ปลอดภัยต่อการกระทำที่คู่จิ้นทำขึ้นมาเพื่อรักษาฐานแฟนคลับเอาไว้

คนจริงๆ จะ Queerbaiting ได้ยังไงล่ะ?

อีกหนึ่งสิ่งที่คนมักจะหยิบขึ้นมาถกเถียงกันอยู่บ่อยครั้งว่า คนจริงๆ จะกลายเป็นการไปเควียร์เบตได้ยังไง เพราะประสบการณ์ชีวิตแต่ละคนสามารถค้นหาตัวเองได้อย่างไม่มีสิ้นสุด หรืออาจจะยังไม่ได้เปิดเผยตัวตนที่แท้จริงของตัวเอง 

ปฏิเสธไม่ได้ว่าการแสวงหาผลประโยชน์จากการแสร้งทำเป็นเควียร์ก็มีอยู่มาก โดยเฉพาะในสื่อประเภท “BL/GL” ของภูมิภาคเอเชีย ซึ่งนำเสนอเรื่องราวของตัวละครเควียร์ แสดงโดยนักแสดงที่เป็นคู่จิ้น และหลายๆ ครั้ง แฟนๆ ต่างมีความคาดหวังที่จะให้นักแสดงเหล่านั้นสานต่อจินตนาการจากตัวละครของพวกเขาต่อไปในชีวิตจริง บ้างก็คาดหวังจะให้นักแสดงโสด เพื่อที่พวกเขาจะได้มีโอกาสจินตนาการต่อ หรือเหล่าชิปเปอร์ (shipper) คาดหวังที่จะอยู่ในเรือลำนั้นต่อไป ทำให้นักแสดงคู่จิ้นอาจจะต้องขายโมเมนต์ต่างๆ (fan-service) เพื่อให้แฟนๆ ได้เห็น ไม่ว่าจะเป็นเพราะความนิยมหรือรายได้ของพวกเขาที่ขึ้นอยู่กับแฟนๆ ทำให้นี่อาจจะเป็นความแตกต่างระหว่าง Queerbaiting ในสื่อทางเอเชียกับประเทศในแถบตะวันตก

ในปัจจุบันยังคงมีการชงขายคู่จิ้นให้เห็นกันอยู่บ่อยๆ แม้ว่าพวกเขาเองจะเป็นนักแสดงมากฝีมือที่โด่งดังได้จากผลงานการแสดงของตนเองก็ตาม บ้างก็บอกว่าเป็นเพื่อนกัน เป็นพี่น้องที่ดีต่อกัน บ้างก็บอกว่าผ่านการคิดไตร่ตรองเรียบร้อยแล้วก่อนที่จะนำเสนอความจิ้นออกมาให้คนอื่นๆ ได้เห็น นักแสดงคู่จิ้นบางคนถึงกับต้องออกมาเปิดเผยผ่านโซเชียลมีเดียถึงความอึดอัดที่พวกเขาต้องเผชิญ เมื่อแฟนคลับคู่จิ้นไม่สามารถแยกสิ่งที่เกิดขึ้น กับความเป็นจริงในชีวิตส่วนตัวของนักแสดงได้ ซ้ำแล้วยิ่งเป็นการตอกย้ำให้เห็นว่า สุดท้ายแล้ว ก็เป็นแค่เพียงเครื่องมือที่หากินจากอัตลักษณ์เควียร์ผ่านการเควียร์เบตที่เกิดขึ้น

แล้วถามว่านั่นเป็นเรื่องที่เลวร้ายขนาดนั้นเลยหรือ สำหรับการขายจิ้นหรือ fan-service ต่อแฟนคลับ การกระทำดังกล่าวอาจจะไม่ได้เลวร้ายขนาดนั้น ถ้าหากแฟนคลับมองว่านี่เป็นแค่เพียงความบันเทิงเท่านั้น แต่ผลเสียที่ไม่อาจหลีกเลี่ยงได้ สามารถมาในรูปแบบของการกำหนดโพสิชั่น การสร้างภาพจำผิดๆ ให้กับชุมชนเควียร์ ไปจนถึงการทำลายชีวิตส่วนตัวของเหล่านักแสดงที่เควียร์เบตนั่นเอง ยิ่งไปกว่านั้นแล้ว ก็อาจจะทำให้แฟนๆ บางคนโกรธมาก หากความสัมพันธ์ที่พวกเขาต้องการให้เกิดนั้นไม่เป็นความจริง 

นอกจากความสัมพันธ์ที่ไม่เป็นความจริงแล้ว นักแสดง BL/GL บางคนยังเป็นพวกเกลียดกลัวคนรักเพศเดียวกัน (Homophobe) ที่สามารถเห็นกันผ่านโซเชียลมีเดีย ซึ่งถือเป็นการทำลายสิ่งที่เควียร์จำนวนมากพยายามสร้างความตระหนักรู้ 

คำถามต่อมาคือ แล้วถ้านักแสดง BL/GL ที่เป็นคนในชุมชน LGBTQIAN+ แต่ไม่ต้องการที่จะเปิดเผยตัวเอง เป็นเรื่องผิดไหม? คำตอบคือ ไม่ใช่เรื่องผิด เพราะพวกเขามีสิทธิที่จะเป็นแค่เพียงนักแสดง และมีชีวิตส่วนตัวที่ปลอดการรับรู้จากสาธารณะ แต่การตระหนักรู้ถึงปัญหาที่เกิดขึ้นในชุมชน LGBTQIAN+ ถือเป็นเรื่องสำคัญเช่นกัน เพราะในปัจจุบัน อย่างที่ทราบกันดีว่า การเปิดตัวว่าเป็นคนในชุมชน LGBTTQIAN+ ก็อาจจะส่งผลกระทบต่อการทำงาน หรือภาพลักษณ์ของพวกเขาได้ นี่ถือเป็นเรื่องน่าเศร้าที่เกิดขึ้นบนโลก เพราะเขาไม่สามารถเปิดเผยตัวตนของตัวเองได้นั่นเอง

แล้ว Queerbaiting ทำร้ายคนใน LGBTQIAN+ อย่างไร?

หลายคนอาจจะคิดว่า Queerbaiting เป็นเรื่องเล็กๆ ที่ไม่ได้ทำร้ายอะไรคนในชุมชนนี้เลยสักนิด แต่กลับเป็นการช่วยชุมชน LGBTQIAN+ ให้สังคมมองว่าเป็นเรื่องธรรมดา ที่สามารถเกิดขึ้นได้ในทุกๆ วัน แต่รู้หรือไม่ว่านี่คือหนึ่งในสาเหตุที่เห็นได้ชัดเลยว่า สังคมยังไม่ได้มีการยอมรับผู้มีความหลากหลายทางเพศ โดยเฉพาะคนที่ไม่ได้ตรงกับบิวตี้สแตนดาร์ดที่ถูกสร้างไว้ผ่านสื่อ ซ้ำแล้วยังเป็นการตีกรอบบุคคลเหล่านั้นให้เข้ากับกรอบเพศทวิลักษณ์ ทั้งที่จริงแล้วพวกเขาอาจจะไม่ได้อยู่ภายใต้กรอบเพศแบบชายจริงหญิงแท้ หรือสแตนดาร์ดที่ถูกร้อยเรียงผ่านสื่อให้เห็น ยิ่งไปกว่านั้น เควียร์เบตยังเป็นการลดทอนอัตลักษณ์และตัวตนของผู้คนในชุมชน เพื่อผลประโยชน์ทางการตลาดเพียงอย่างเดียว โดยไม่ได้เล็งเห็นว่ามันคืออันตรายและย้อนกลับมาทำร้ายชุมชนในระยะยาว 

เมื่อผู้ผลิตสื่อเห็นว่ามีคนสนใจและตกเป็นเหยื่อของการตลาด ก็ยิ่งมีการสร้างคอนเทนต์แบบ Queerbaiting ออกมาเรื่อยๆ และไม่ทำให้เกิดการเปลี่ยนแปลงในสังคมได้อย่างแท้จริง 

ดังนั้นแล้ว การบริโภคสื่อในชีวิตประจำวันของผู้คน ควรมีการสร้างความตระหนักรู้ให้เท่าทันสื่อ มีการคิด วิเคราะห์และตั้งคำถามถึงสิ่งที่กำลังเสพว่าจะทำร้ายผู้คนในชุมชน LGBTQIAN+ ที่มีตัวตนอยู่จริงในสังคมอยู่หรือไม่

สามารถรับฟังพอดแคสต์เกี่ยวกับ Queerbaiting ได้ทาง YouTube, Spotify และ Apple Podcasts

Sources:

• https://bookriot.com/what-is-queerbaiting-vs-queer-coding/
• https://hypebae.com/2020/6/queer-baiting-what-is-it-why-harmful-lgbtq-community-tv-shows
• https://lovewithoutgender.com/2023/03/08/fan-service-queerbaiting-in-asian-bl-thoughts-musings/
• https://themomentum.co/gender-seriesy/
• https://time.com/5922679/lavender-scare-history/
• https://twitter.com/femfemfoofoo/status/1387330332588863489
• https://westerngazette.ca/features/special_editions/pride_isssue/let-s-talk-about-queerbaiting/article_d70f3e42-7b7b-11eb-ba73-03a22a314f76.html
• https://www.blockdit.com/posts/5f81dac8d74c3a12adb87484
• https://www.facebook.com/brandthink.me/posts/3126515981007266
• https://www.health.com/mind-body/lgbtq-health/queerbaiting
• https://www.oed.com/dictionary/queerbaiting_n
• https://www.pinknews.co.uk/2018/02/26/what-is-queerbaiting-everything-you-need-to-know/
• https://www.rollingstone.com/culture/culture-features/queerbaiting-lgbtq-community-1201273/
• https://www.theoxfordblue.co.uk/2022/02/08/the-tropes-of-tiktok-lesbians/
• https://www.voicesfromfirends.org/post/selling-the-rainbow-การตลาดส-ร-ง